Mile zamiast kilometrów, funty zamiast kilogramów, czyli dlaczego Brytyjczycy stosują imperialny system miar i wag

Wybierając się do Wielkiej Brytanii musimy mieć świadomość, że czeka nas nie tylko zderzenie z inną kulturą, językiem, walutą, ale też zderzenie z nie lada matematycznym wyzwaniem - jednostkami imperialnymi.

Odległości na znakach drogowych oznaczone w milach - nie kilometrach, butelka mleka określona w pintach - nie litrach, kawa w kubku wymierzona nie w mililitrach - a ozach.

I jak tu zrozumieć czym jest quarter pounder burger - ćwierć funta burgera?

Na świecie rozróżniamy trzy główne systemy miar i wag: 

- metryczny - opierający się na obliczeniach dziesiętnych - używany niemal na całym świecie;

- brytyjski imperialny - opierający się na wartościach fizycznych - powstały na bazie systemu angielskiego, stosowany w Wielkiej Brytanii i Kanadzie, dziś występuje z domieszką metrycznego;

- zwyczajowy amerykański - używany w USA, pochodny od angielskiego, nieznacznie odmienny od imperialnego brytyjskiego, potocznie nazywany imperialnym.

Aby zrozumieć skąd wzięły się różnice między systemami, dlaczego metr ma taką a nie inną długość, funt taką a nie inną wagę musimy zacząć od początku - od pierwotnych jednostek miar i wag, którymi posługiwali się nasi przodkowie.

Już od zarania dziejów, od powstawania pierwszych cywilizacji ludzie potrzebowali jakiegoś odnośnika, który pomógłby im w handlu, budownictwie i wielu innych czynnościach życiowych. Aby stworzyć jakąkolwiek jednostkę miary, wagi czy objętości należało odnieść się do jakiejś wartości fizycznej. Najlepiej do tego nadawały się części ciała (odległość) lub ziarna zbóż (waga i objętość).

Jedna z najwcześniejszych znanych nam jednostek pochodzi z 3000 roku przed naszą erą a jest nią łokieć egipski. Egipcjanie opracowali standardowy łokieć królewski, który zachował się w postaci pręta z czarnego granitu, a który odzwierciedlał długość od łokcia do koniuszka najdłuższego palca samego faraona. To właśnie ta jednostka nazywana była w Egipcie łokciem.

Inne cywilizacje stosowały swoje własne długości łokcia, których długość różniła się w zależności od długości ręki władcy, od którego ową miarę zdejmowano. 

Mniejszą jednostką od łokcia był odpowiednik szerokości palca (ok. 19mm.) bazowa jednostka w Starożytnej Grecji i Rzymie. 24 palców dawało długość jednego łokcia, zaś 16 palców - długość jednej stopy. Stopa dzielona była na 12 cali, pięć stóp równych było jednemu krokowi, natomiast 1000 kroków oznaczało milę rzymską.

Jednostką masy, jaka zachowała się po dziś w Wielkiej Brytanii jest rzymski funt. 

Rzymski funt zwany był po łacinie jako "libra", czyli "waga"/"balans". Jego skrót (lb) pozostał do dziś w użyciu, jednak jego pierwotna waga (328 g. - funt trojański - dziś miara jubilerska) przeszła wiele doprecyzowań, by osiągnąć wagę dzisiejszego funta (454g.). Libra dzieliła się na 12 uncji, czyli dzisiejszych tzw. ozów. Uncje o wartości 28 gram i 28ml. są stosowane powszechnie do dziś, natomiast uncje trojańskie (31g.) stosowane są już tylko dla określania wagi metali szlachetnych.

W anglosaskiej Brytanii funt stał się używany również w odniesieniu do funta monetarnego. Jeden funt był ekwiwalentem do wagi jednego funta srebra i była to kwota, jak na owe czasy, olbrzymia. Symbol waluty "£" pochodzi od litery "L" - "Libra".

System grecko-rzymski został przyjęty, z lokalnymi odmianami, w całej Europie w miarę rozprzestrzeniania się Cesarstwa Rzymskiego. Jednakże z biegiem lat te wszystkie lokalne odmiany stawały się coraz bardziej ze sobą zbieżne.

W miarę rozprzestrzeniania się handlu, jaki prowadzili ze sobą Europejczycy, różnice jakie występowały pomiędzy poszczególnymi jednostkami powodowały komplikacje w transakcjach i umowach handlowych. Szczególnie skomplikowany i niezwykle szeroki wachlarz wszelakich jednostek miar i wag zaadaptowały Francja oraz Anglia. 

W XIII wieku powstał w Anglii pierwszy dekret królewski - ustawa o miarach i wagach Assize of Weights and Measures, który definiował, jakich jednostek należy w Anglii oficjalnie używać. Przez niemal 600 lat system ten - oparty na jednostkach rzymskich i anglosaskich - był regularnie modyfikowany i ten właśnie system zwany ogólnie jako English Units - System Angielski - ze względu na wpływy brytyjskie w Ameryce Północnej - został zaadaptowany również w Stanach Zjednoczonych Ameryki. 

Jeden z najwcześniejszych angielskich dekretów z XIV wieku ustanawia standardy bazujące na calu, który to jest równy 3 ziarnom jęczmienia. 12 cali to 1 stopa, 3 stopy to 1 jard, natomiast 5 i pół jarda daje rod.

Historia jarda jest mniej jasna, choć jedna z anegdot mówi, iż król Henryk I uchwal długość 1 jarda za odległość od czubka swojego nosa do końca wyciągniętego kciuka.

W przeciwieństwie do uregulowanych Anglosasów, Francuzi nigdy nie podjęli się próby jakiejkolwiek standaryzacji jednostek. W 1790 roku problemy związane z nieunormowanymi jednostkami miar i wag zainicjowały w głowach francuskich naukowców z Francuskiej Akademii Nauk pomysł, aby stworzyć zupełnie nowy, łatwiejszy w użyciu i przeliczeniach, już nie lokalny a międzynarodowy system jednostek.

Zamysł był taki, by wartości jednostek w nowym systemie opierały się na zasadach matematycznych, a nie, jak dotychczas, na kopiach fizycznych artefaktów. System powinien mieć podziały dziesiętne, a wszystkie miary powierzchni, objętości, wagi itp. powinny być powiązane z podstawową jednostką długości.

Rok później powołana do tego zadania specjalna komisja pod przewodnictwem Charlesa Mauricea de Talleyranda zdecydowała, że ​​bazowy standard długości powinien być odzwierciedleniem wielkości Ziemi. Nazwano tę jednostkę „metrem” i pozostało już tylko wymyślić jaką odległość w ten sposób zdefiniować.

Ponieważ system metryczny miał być standardem międzynarodowym do rozmów nad nowym projektem przyłączyły się USA, Wielka Brytania oraz Niemcy. Początkowo zaproponowano, by metrem określić długość, jaką wahadło zegara przemierza w ciągu jednej sekundy.

Jednakże długość drogi wahadła zależała od szerokości geograficznej (siły grawitacji), na której przeprowadzono eksperyment. I tu narodziły się pierwsze niesnaski; Francuzi zaproponowali równoleżnik 45°, który dogodnie przebiegał we Francji, Brytyjczycy zaproponowali londyński, a Stany Zjednoczone 38 równoleżnik. Ideę z wahadłem zażegnano.

Francuzi znaleźli rozwiązanie, a okazał się nim pomysł, by jednostką metra określić jedną dziesięciomilionową część długości, jaka przebiega od równika do bieguna. I tu znów doszło do zgrzytu, gdyż Francuzi nie wybrali, jak powszechnie się spodziewano, południka Greenwich, lecz południk paryski. Wybrana na nim odległość, mający swój początek i koniec na zerowej wysokości nad poziomem morza i mierzący tysiąc kilometrów odcinek Dunkierka - Barcelona posłużył na miarę bazową, od którego długość do bieguna policzono za pomocą trygonometrii.

Od metra ustanowiono bazową jednostkę objętości - litr, który odpowiadał naczyniu o wymiarach 10cm/10cm/10cm. Od litra utworzono bazową jednostkę masy - kilogram, który odpowiadał masie wody w temperaturze 0°C wypełniającej w pełni litrowe naczynie.

W 1798 roku prace zakończono, Francuskie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło oficjalnie nowy system International System of Units (SI) - Układ SI, jaki miał obowiązywać w kraju z jednostkami tj. metr, kilogram i powszechnie znane jednostki czasu z sekundą na czele. Do USA, Wielkiej Brytanii i Niemiec zostały przesłane do zaaprobowania miara bazowa metra i waga bazowa kilograma; wszystkie trzy kraje odrzuciły francuski system metryczny. 

W 1826 roku Wielka Brytania wydała nowe regulacje dotyczące systemu miar i wag Weights and Measures Act. Ze względu na wpływy, jakie Imperium Brytyjskie posiadało w owym czasie na inne podległe mu kraje i terytoria, system ten nazwano Imperial Units - Jednostkami Imperialnymi.

Tak, od 1824 roku w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii i we wszystkich innych terytoriach Imperium Brytyjskiego weszły w życie jednostki imperialne. Stany Zjednoczone Ameryki, jako kraj niezależny wówczas od kilku dekad od Wielkiej Brytanii, pozostał w systemie jednostek angielskich, standaryzując je nieznacznie i nazywając w 1832 roku US Customary Units - Jednostkami Zwyczajowymi Stanów Zjednoczonych.

Brytyjczycy za miarę bazową uznali jard (0,914metra). Jard dzieli się na 3 stopy. Stopa na 3 dłonie. Dłoń na 4 cale. Zaś w łańcuchu znajdują się 22 jardy. W furlongu 10 łańcuchów, a milę (1,6km.) tworzy 8 furlongów, czyli 1760 jardów.

Za wyznacznik bazowy objętości zdefiniowano jednostkę galona, czyli objętość 10 funtów (4,54 kg) wody destylowanej, co daje 277 cali sześciennych (4,54 litry). 

Pinta jest równa 568 mililitrom. W galonie mieści się 8 pintów, a pintę tworzy 20 uncji (ozów). Jedna oza to 28 ml.

Uncje są wyrażane także w masie (1 oz = 28 gr.) 16 ozów tworzy funta. W kamieniu mieści się 14 funtów.

Po wojnach napoleońskich wpływy francuskie przyczyniły się do zaadaptowania w wielu krajach Europy systemu metrycznego, choć wiele lat musiało minąć, by sami Francuzi przekonali się do nowych jednostek. W latach 80. XIX wieku USA i Wielka Brytania uchwaliły system metryczny legalnym w ich krajach, lecz nie obowiązkowym. W 1872 roku utworzono Międzynarodowe Biuro Miar i Wag z siedzibą w Paryżu, a w drugiej połowie XX wieku do układu SI doszły jednostki tj. amper, kelwin, kandela i mol.

W 1960 roku dokonało najbardziej precyzyjnych pomiarów w historii - doprecyzowało jednostki pod względem długości fali światła emitowanego przez atom. Metrem zdefiniowano odległość, jaką światło przebywa w próżni w czasie 1/299792458 sekundy.

Na pewno już nie straszne będą dla was znaki sygnalizujące roboty drogowe na odcinku kilkudziesięciu jardów, w kawiarni bez obaw zamówicie małą kawę wymierzoną w kilku ozach, a quarter pounder burger okaże się wystarczający, by zaspokoić apetyt. Może to już pora, by przekonać się jak wygląda wasza waga i wzrost w jednostkach imperialnych?

Spodobał Ci się artykuł?

Dołącz do nas na grupie "Ciekawi Nas Wielka Brytania" i dowiedz się więcej 

W oparciu o;

https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/HistTopics/Measurement/

https://en.m.wikipedia.org/wiki/English_units

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Metric_system

https://en.m.wikipedia.org/wiki/United_States_customary_units

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Imperial_units

https://en.m.wikipedia.org/wiki/History_of_the_metre