Kamienne kopce w krajobrazie Wysp Brytyjskich - czym są i do czego służą

Każdy, kto miał sposobność zwiedzać Wyspy Brytyjskie, na pewno spostrzegł, że ich krajobraz usłany jest charakterystycznymi kamiennymi kopcami. Na ułożone przez człowieka formacje, składające się z niedużych gabarytów kamieni, możemy natrafić niemal wszędzie, a ich wysokość wynosi od kilkudziesięciu centymetrów do kilkunastu metrów.

Największym prawdopodobieństwem jest, że na kamienne stożki niejednokrotnie natrafimy na szlakach górskich, choć równie często można się na nie natknąć na wybrzeżu, wyżynach, połaciach wrzosowisk, u brzegu rzek i potoków. Kopczyki stoją dumnie w parkach narodowych, ale są też w stanie zaskoczyć nas w miejscach takich jak skrzyżowania dróg i w posiadłości rodziny królewskiej Balmoral.

Czym są te tajemnicze kopce? Dlaczego je zbudowano? I czy mogą do czegoś służyć?

Cairns - takim terminem określa się w języku angielskim kamienne stożki wzniesione ludzką ręką w określonym celu. "Cairn" pochodzi ze szkockiego języka gaelickiego "cárn", co oznacza dosłownie "stertę kamieni".

Kamienne kopce - dziedzictwo z epoki brązu 

Budowanie kamiennych kopców sięga czasów prehistorycznych i praktykowane było niemal w całej Eurazji. Budowle te służyły za grobowce, głównie dla ważnych osobistości tj. przywódców plemienia czy wodzów wojennych. Podobne do usypanych z ziemi i kamieni tumulusów czy kurhanów grobowce "cairns" na Wyspach Brytyjskich najczęściej spotkać jeszcze można na obszarach, gdzie kultura celtycka silnie dominowała, czyli na Wyspach Irlandzich, Szkocji, Walii i Kornwalii.

Na zdjęciu poniżej:

Doskonale zachowane, znajdujące się w północnej Szkocji, kopce Clava Cairns z epoki brązu służyły do celów rytualnych i pogrzebowych 

Przodkowie nie ograniczali się do stawiania kopców jedynie w charakterze grobowców. Nie ograniczali się też do stawiania ich z wielu małych elementów - często wykorzystywane były sporej wielkości pojedyncze kamienie, a nawet olbrzymie odłamki skalne.

Wielu badaczy twierdzi, że kamienne formacje budowano także w celach ceremonialnych i astrologicznych, co przywodzi na myśl prehistoryczne kręgi, tj. słynny megalit Stonehenge.

Na zdjęciu poniżej:

Znajdujący sięw Kornwalii kamienny krąg Hurles Stone Circle z epoki brązu, służył ludom celtyckim do celów ceremonialnych 

Z czasem sterty kamieni stały się doskonałym punktem orientacyjnym. Wyznaczały konkretne miejsce, gdy mapy były jeszcze w powijakach. Pomagały żeglarzom i rybakom w nawigacji, zanim powstały pierwsze latarnie morskie. 

Na zdjęciu poniżej:

Zbiorowisko neolitycznych kopców Loughcrew, Oldcastle, Irlandia

Cairns - spuścizna klanów szkockich 

W szkockiej kulturze układanie kamieni w stos nabrało wymiaru duchowego. Przed każdą bitwą, do której przystąpić miał klan, każdy z jego członków brał do ręki kamień i dokładał go do wspólnego stosu. Takie kopce zwykle stawiano na górskich szczytach i najwyższych wzniesieniach w okolicy. Każdy z kamieni, który tworzył stożek, symbolizował poszczególnego mężczyznę. Po powrocie z walki każdy uczestnik udawał się do do kopca i wyciągał z niego jeden kamień. Te, które pozostały odzwierciedlały wszystkich poległych. Tak powstały stos stawał się swoistym ołtarzem, pomnikiem upamiętniającym tych, którzy oddali życie za klan.

Czasy mijały, a pozostałości po wojnach klanów szkockich w postaci kamiennych pominków nie traciły na powadze. Przyjął się zwyczaj, że goście odwiedzający szkockie włości, w wyrazie szacunku do klanu, udawali się na szczyt i dodawali do stożka swój własny kamień wzięty uprzednio u podnóża góry.

Z takich zwyczajów narodziło się szkockie powiedzenie, które brzmi: "Cuiridh mi clach air do chàrn", a dosłownie znaczy "Położę kamień na twoim kopcu". Takie słowa rozumieć należy w sensie - "Zawszę będę o tobie pamiętać" i są wypowiadane jako błogosławieństwo.

Na zdjęciu poniżej:

Jeden z jedenastu stożków, jakimi usłane są królewskie posiadłości Balmoral w Szkocji. Większość z kopców zostało wzniesionych na polecenie - kochającej szkockie tradycje - królowej Wiktorii w celu upamiętnienia ważnych wydarzeń rodzinnych, głównie ślubów jej dzieci 

Na zdjęciu poniżej;

Najbardziej spektakularny kamienny stożek na Wyspach Brytyjskich - Prince Albert's Cairn. Monument w kształcie piramidy, mierzącej u podstawy 12/12 metrów, został wzniesiony rok po śmierci męża królowej Wiktorii - księcia Alberta w 1862 roku, ku jego czci. Granitowy memorał znajduje się na ziemiach królewskich Balmoral w parku narodowym Cairngorms w szkockim Aberdeenshire i - tak jak pozostałe stożki - jest dostępny dla zwiedzających w okresie, gdy rodzina królewska nie przebywa w szkockiej posiadłości.

Stożki a mapowanie terenu

Współczesna historia nadała kamiennym stożkom nowe znaczenie. Rozwój, jaki nastąpił w Wielkiej Brytanii w XVIII wieku przyniósł intensywne prace nad mapowaniem terenów; był to czas zdobywania szczytów górskich, wyznaczania nowych szlaków i tras na trudnych terenach. Ponieważ klany szkockie swe pomniki stawiały zwykle na górskich szczytach i wzniesieniach, kamienne stożki stały się dla badaczy i podróżników bardzo praktycznym rozwiązaniem.

Przy istniejących kopcach zwykle stawiano słupki triangulacyjne, brano pomiary i dodawano informację o współżędnych i nazwie szczytu. W kopczykach zauważono także doskonały punkt orientacyjny. Gdy warunki atmosferyczne ulegały drastycznej zmianie na gorsze, śnieg ograniczał widoczność, ścieżki nikły we mgle, a wiotkie znaki zrywał wiatr, kamienny kopczyk stał niewzruszony.

Na zdjęciu poniżej;

Słupki triangulacyjne stawiane były nieopodal kamiennych kopców ze względów paktycznych

W miejscach, gdzie takich stożków brakowało, przyjął się zwyczaj stawiania nowych. Za każdym razem, gdy nakładano na mapę poszczególny szczyt lub wzniesienie, wyznaczano szlak czy trasę, stawiano owe kopce zarówno dla oznaczania trasy jak i zapewnienia bezpieczeństwa dla wędrowców. 

Taki zwyczaj upowszechnił się także w wielu innych miejscach na świecie. Czy to pasmo górskie Himalajów, polskie Tatry czy jakiekolwiek miejsce usłane kamieniami - na ich szlakach z pewnością spotkamy charakterystyczne stożki.

Kamienne kopce - zabawki dla turystów

Dziś w Wielkiej Brytanii o kamienne stożki dbają różne organizacje zajmujące się ochroną terenów tzw. trusty. Wolontariusze, a także właściciele ziemscy, na których stoją owe formacje biorą odpowiedzialność za utrzymanie ich w dobrym stanie.

W ostatnich latach pojawił się niemały problem dotyczący kopców. Turyści wędrujący po brytyjskich szlakach zwykle nie zdają sobie sprawy czym są owe kopce. Nie tylko nie wiedzą, że są one ważnymi punktami, które zapewnieniają bezpieczeństwo na trasach, ale przede wszystkim, że wiele z nich to pomniki, historyczne grobowce niezmiennie stojące na swoim miejscu od tysiącleciani. 

Wielu z wędrowców, mijając takie kopczyki, nie traktuje ich poważnie. Wspinając się po nich, nie wiedzą, że są one nadal uważane przez lokalne społeczności za miejsca pamięci. Demolując je i rozbrajając z kamieni nie mają pojęcia, że ingerują negatywnie w strukturę, która może tam stać od czasów prehistorycznych. 

Na zdjęciu poniżej;

Two Lads Cairn znajdujący się na wzgórzu Croocked Edge Hill, Lancashire został w 2020 roku zdewastowany przez wandali. Jego historia jest niejasna i prawdopodobnie sięga czasów średniowiecza. Jedna z legend głosi, że monument powstał ku pamięci dwóch synów saksońskiego króla, którzy zmarli na wzgórzu.

O nieingerowanie w struktury kamiennych stożków apelowało już wiele oragnizacji. Postulowały parki narodowe tj. Lake i Peak District czy szkocki obszar obejmujący Ben Nevis, gdzie poprzez modę na wędrówki górskie liczba turystów wzrasta z roku na rok. Trusty dokonują wszelkich starań, aby wpajać piechurom zasadę "leave no trace" - "nie zostawiania po sobie śladów" i nie chodzi tu jedynie o śmieci. 

Na zdjęciu poniżej;

Akcja usuwania kamiennych stożków stawianych przez turystów na neolitycznym obaszarze Fairy Glen na wyspie Skye w 2018 roku. Lokalni mieszkańcy "posprzątali" ponad 50 formacji, które ze wględu na modę na instagramowe fotki turyści zwykli budować do zdjęcia. Fairy Glen zdobył popularość po filmie "BFG: Bardzo fajny gigant" jaki nakręcono na tym obszarze w roku 2016.

Zakazuje się przenoszenia kamieni zarówno tych ze stożków jak i tych z trasy. Moda na zabawę w układanie swoich własnych formacji spowodowało w wielu miejscach erozje poprzez ogołacanie kamieni ze ścieżek. Takie samoróbki zwodzą turystów na manowce, którzy wędrując po szlaku kierują się ich położeniem.

Organozacja John Muir Trust usnęła już 120 takich fałszywych kopców ze szczytu Ben Nevis. Kopce były wykorzystywane jako kosze na śmieci, a ich mnożenie się mogło dawać ludziom fałszywe poczucie bezpieczeństwa, które nie jest adekwatnym zamiennikiem umiejętności czytania mapy, niezbędnej w złych warunkach pogodowych.

Dlatego, gdy następnym razem wybierzemy się na wędrówkę po pięknych brytyjskich szlakach, pamiętajmy - motto zarówno profesjonalnego podróżnika, jak i zwykłego turysty brzmi: "LEAVE NO TRACE".

Spodobał Ci się artykuł?

Dołącz do nas na grupie "Ciekawi nas Wielka Brytania" i dowiedz się więcej 

W oparciu o:

https://en.m.wikipedia.org/wiki/Cairn

https://theculturetrip.com/europe/united-kingdom/scotland/articles/what-are-rock-cairns-and-how-should-they-be-used/

https://www.google.com/amp/s/www.largeoutdoors.com/news-blog/where-do-cairns-come-from%3fformat=amp

https://www.walkhighlands.co.uk/news/plea-for-no-new-cairns-on-ben-nevis/

https://www.nzherald.co.nz/travel/scotland-skye-locals-sentiment-stacks-up-against-fairy-glen-tourist-stone-pile-cairns/5ZQVDJIUCGY3ROIQREPUSCYS7Y/