Jak powstał Fish & Chips, czyli historia narodzin ryby z frytkami

Z cyklu ➤ Wielka Brytania od kuchni

Artykuł typu: ciekawostka, do przeczytania w 15 minut

Od Land's End po Lerwick. Ten tradycyjny - z groszkiem i zakrapiany octem, lub bardziej zmodernizowany - polany gravy czy curry,  prosty - z ketchupem lub innym sosami z saszetki i ten bardziej "posh" - z plastrem cytryny i świeżą sałatką. 

Można go kochać jak i nienawidzić. I choć niemal wszyscy słyszeli o potrawie o prostej nazwie "fish&chips", czyli "ryba z frytkami", to nie każdy zna pochodzenie tego tradycyjnego brytyjskiego dania.

Narodziny ryby z frytkami z... polskim akcentem

XIX wiek, szczyt rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii, industrializacja idzie gwałtownie do przodu, wynalezienie silnika parowego napędza wszystkie sektory gospodarki w niewyobrażalnym tempie. Dzięki unowocześnieniu kutrów rybołówstwo przeżywa oświecenie. Rybacy wypływają coraz częściej i coraz dalej na Atlantyk, poławiając na wodach Islandii i Grenlandii. Ceny ryb idą w dół.

W tym czasie do Londynu zaczynają masowo przypływać statki wypełnione żydowskimi emigrantami. Jedni uciekają przed prześladowaniem, wypędzeni z Hiszpanii i Portugalii, a inni za lepszym życiem z Holandii, Rosji i Europy Wschodniej. Wśród nich Państwo Malin.

Malinowie osiedlają się w Londynie, są Sefardyjczykami, przybyłymi gdzieś z Europy Wschodniej, prawdopodobne z Polski, bowiem ich nazwisko naprawdę brzmi Malinsky. Ich syn, Joseph Malinsky, zapisze się na kartach historii jako wynalazca dania fish & chips.

Portugalskie korzenie

W roku 1860, w Londynie Wschodnim na Cleveland Street, Joseph Malin otworzył sklep, w którym sprzedawał od dawna znany na Wyspach żydowski przysmak - fried fish. Przepis na rybę smażoną po żydowsku wnieśli do Wielkiej Brytanii, pochodzący z Portugalii, seferdyjscy Żydzi, którzy przygotowywali ją smażąc filety dorsza lub łupacza uprzednio maczane w specjalnym cieście z mąki i wody. 

Przysmak szybko zagościł na Wyspach, gdyż zbieżność tradycji religijnych pokryła się z dniem przyrządzania ryby. Żydzi smażyli ją w piątek, aby spożyć w sobotę. Ponieważ w sabat nie wolno było im gotować, jedli ją na zimno. Chrześcijańscy Brytyjczycy, jako że jadali ryby w piątki, pokochali żydowski przysmak przygotowywany na gorąco w piątkowe popołudnia. Tradycją stało się więc kupowanie świeżo wysmażonych ryb.

Joseph Malin zauważył jaki potencjał ma w sobie to żydowskie danie. Tanie ryby postanowił podawać z wszechobecnymi frytkami (ziemniaki też były powszechne i tanie). Jego biznes ukierunkował się na karmienie biednej brytyjskiej klasy robotniczej z East Endu. Tak właśnie narodził się fish & chips, i pierwszy Chippy (czyli sklep Fish&Chips) na świecie. Malin jako pierwszy połączył rybę smażoną po żydowsku razem z frytkami. 

W tym samym roku w Lancaster sprzedawca targowy imieniem John Lee również otrzymał tytuł prekursora dania fish&chips, jednak historia wyraźnie wskazuje, że to jednak Malin był szybszy.

Pierwszy na świecie Fish & Chips, sklep założył żydowski imigrant Joseph Malin 

Fish & Chips - dobro narodowe Brytyjczyków

Fish&Chips towarzyszy Brytyjczykom od dawna. Jest daniem dla ludzi biednych i bogatych. W piątki i w dni powszechne. Moda na "chippy" czyli bary serwujące rybę z frytkami, przeniosła się na Europę i inne kraje świata.

Oto kilka przykładów z historii zawierających wątek ryby z frytkami:

- 1839 Charles Dickens w swej słynnej powieści "Oliwer Twist" opisuje smażalnię ryb jako "magazyn rybny". Jest to pierwsza wzmianka w literaturze o smażonej rybie. 

- 1899 w biografii Alfreda Hitchcocka możemy dowiedzieć się, że jako dziecko mieszkał nad sklepem Fish&Chips, który był biznesem rodzinnym. 

- 1937 George Orwell, w powieści "The road to Wigan Pier" opisuje danie fish & chips jako dobro komfortowe, które urzymuje masy przy szczęściu i zapobiega rewolucji. 

- Druga Wojna Światowa, Winston Churchill racjonując porcje żywności dla społeczeństwa, w tym: mięso, cukier, owoce i zboże, wyklucza rybę z frytkami. Staje się on wyjątkiem i przybiera tytuł jednego z najważniejszych dóbr narodowych Wielkiej Brytanii. 

Winston Churchill, jak twierdził: "fish & chips to zgrany duet" 

Najstarszy przepis na Fish&Chips

Najstarszy na Wyspach przepis na Fish & Chips, a dokładniej na rybę smażoną po żydowsku, pochodzi z 1854 roku, recepturę na przygotowanie go w domu zmieścił w swej książce "Przepisy za szylinga" Alexis Soyer, francuski mistrz kuchni wiktoriańskiej Anglii. Soyer zasłynął też z tego, że jako pierwszy założył w Wielkiej Brytanii darmowe jadłodajnie i "soup kitchen" czyli nasze bary mleczne, aby wspomóc przed głodem Irlandię w czasie kryzysu. 

W najstarszej recepturze na rybę po żydowsku, Soyer pisze:

"Ryba, jeden lub dwa funty halibuta, połóż w naczyniu, posyp solą, wlej wodę do naczynia nie zakrywając ryby, zostaw na godzinę. W tym czasie ryba nasiąknie słoną wodą. Wysusz i wytnij ości i płetwy, rozkrój na dwa filety grubości pół cala. Dodaj na patelnie z ćwierć funta tłuszczu smalcu lub oleju, jak używają Żydzi. Dwa ozy mąki wymieszaj z wodą w talerzu lub misce na rzadkie ciasto, pokryj nim rybę i smaż, aż uzyska ładny kolor. Podawać z każdym sosem, ale najlepsza jest tylko z cytryną. W lecie dobra na zimno z octem, oliwą i ogórkiem."

Książka Alexisa Soyera z pierwszym w historii przepisem na fish & chips

Tak w wolnym tłumaczeniu wygląda pierwszy zanotowany w historii przepis na Fish&Chips. Autor na końcu zaznacza jeszcze, że warto do ciasta dodać jajko, jak robi to wiele żydowskich rodzin. Warto też, tak jak Żydzi, smażyć na oleju, nie na smalcu, jest to dużo droższy sposób, lecz ryba wychodzi dużo lepsza. No i oczywiście trzeba dodać... frytki. 

Dziś metody na przygotowanie fish&chips nieco zmieniły się od tych oryginalnych. Piwo, które nadawało puszystości, zamieniliśmy na wodę sodową, a mąkę zwyłą - na kukurydzianą.

W latach 80. zakazano sprzedaży ryby z frytkami w tradycyjnych rożkach z gazet. Udowodniono, że tusz drukarski dostając się do jedzenia szkodzi zdrowiu. 

Fish & chips uwielbiają wszyscy. Michael Jackson dodawał do niego groszek, a John Lennon oblewał go ketchupem. 
A wy? Jaka jest wasza ulubiona kompozycja ryby z frytkami? 

A jeśli interesują cię wszelkie ciekawostki o Wielkiej Brytanii dołącz do naszej grupy klikając w poniższą grafikę

W oparciu o :

www.appckbk.com

www.rmg.co.uk

www.jewishlivesproject.com

www.historic-uk.com

www.wikipedia.org